Samowola budowlana była w Polsce przez długi okres dużym problemem. Skala tego zjawiska jest już dużo mniejsza, ale w dalszym ciągu brakuje regulacji prawnych, które pozwoliłyby wyeliminować nadużycia budowlane. Czym w zasadzie jest samowola w budownictwie? Jakie grożą za nią konsekwencje?
Samowola budowlana – co to jest?
Z samowolą budowlaną mamy do czynienia w sytuacji, kiedy dana budowla powstaje, lub już powstała, bez zgody na budowę, zgłoszenia lub mimo sprzeciwu do jej zgłoszenia. O tym terminie mówi art. 48 znowelizowanego w 2023 roku Prawa budowlanego. Można zatem powiedzieć, że chodzi o budynek, który został wzniesiony niezgodnie z przepisami, a przede wszystkim – prawem budowlanym. Już kilka lat temu Najwyższa Izba Kontroli pokazała, że kontrola w inspektoratach nadzoru budowlanego wykazała bezsilność wobec samowoli budowlanych, głównie ze względu na brak narzędzi, które umożliwiają ich identyfikowanie.
Kto stwierdza samowolę budowlaną?
Należy to do zadań inspektora nadzoru budowlanego. To on ocenia, czy dany obiekt powstaje w zgodzie z przepisami. Jeśli w przypadku danej inwestycji pozwolenie wydaje starostwo albo urząd miasta, decyzja co do uznania samowoli budowlanej zapada w powiatowym inspektoracie nadzoru budowlanego. Kolejnym przypadkiem są inwestycje, na które pozwolenie wydaje urząd wojewódzki. Wtedy to inspektorat wojewódzki stwierdza samowolę budowlaną.
Jakie są konsekwencje samowoli budowlanej?
Skutki bywają dotkliwe. Odpowiednie organy mogą wydać nakaz wstrzymania budowy obiektu, o ile znajduje się on na etapie realizacji. W takim przypadku należy natychmiast zaprzestać inwestycji. Trzeba też złożyć wniosek o legalizację budowy. Wiąże się z tym konieczność poniesienia pewnych opłat, a także usunięcia ewentualnych nieprawidłowości w dokumentach legalizacyjnych.
Jeśli inwestor nie zastosuje się do nakazu wstrzymania budowy, czekają na niego kolejne konsekwencje. Nadzór budowlany wyda nakaz rozbiórki obiektu. Tylko w 2022 roku organy nadzoru budowlanego wydały na podstawie art. 49e Prawa budowlanego 1666 nakazów rozbiórki ze względu na samowolę budowlaną.
W przypadku gdy również to nie przyniesie efektu, na inwestora nakładana jest grzywna i może dojść do tego wielokrotnie aż do momentu realizacji celu w postaci rozbiórki obiektu.
Kara za samowolę budowlaną – ile wynosi?
Samowola może się skończyć dla inwestora ogromnymi karami. Pierwsza, którą nakłada nadzór, wynosi od kilkudziesięciu tysięcy do nawet miliona złotych. Co więcej, jeśli ta kara nie przyniesie oczekiwanego efektu, zgodnie z przepisami powinna być dziesięciokrotnie wyższa, a jeszcze następna – pięciokrotnie.
Legalizacja samowoli budowlanej
Aby zalegalizować budynek, należy skompletować dokumenty i dostarczyć je do nadzoru budowlanego. Przeważnie wymagane są:
- zaświadczenie dotyczące planu zagospodarowania przestrzennego,
- projekt budowlany obiektu,
- oświadczenie o posiadanym prawie do nieruchomości.
Legalizacja jest odpłatna. W przypadku obiektów, dla których wymagane jest zgłoszenie, wynosi od 2500 do 5000 zł. Jeśli potrzebne było pozwolenie, karę wylicza się następująco: 500 zł mnoży się przez 50 i przez współczynniki sprecyzowane przez ustawę.